سری به آذربایجان شرقی،سری به عجب شیر

اگر تصمیم دارید که تعطیلات نوروز را به آذربایجان شرقی و تبریز پر سر و صدا سفر کنید، حتما به عجب شیر هم سر بزنید، چرا که این شهرستان یکی از شهرهای تاریخی کشور است که دارای روستاهای بکر و نمونه گردشگری زیادی است. شهرستان عجب ‌شیر در سینه جلگه حاصلخیز، روی رسوبات غنی رودخانه قلعه‌ چای، در دامنه جنوبی ارتفاعات تورجان از پیش کوههای توده سهند واقع شده و دارای آب و هوای نسبتا معتدل است تا حدی که در این روزها گرم تر از سایر نقاط آذربایجان شرقی بوده و پذیرای میهمانان است.از تاریخ بنای این شهرستان اطلاع درستی در دست نیست ولی طبق روایات، عجب ‌شیر و حومه نزدیک آن بقایای شهر گمشده شیز، بزرگترین شهر آذربایجان در عهد اشکانیان و سامانیان است. شهرستان عجب ‌شیر در 90 کیلومتری مرکز آذربایجان شرقی قرار دارد و غرب آن به نمک زار دریاچه ارومیه محدود می شود. منطقه نمونه گردشگری قلعه چای با فاصله 55 کیلومتری از مرکز این شهرستان، غنی از جاذبه های تاریخی و فرهنگی بوده و گور دخمه تاریخی نیگه چی، روستای صخره ای چهار بلوط و دو چشمه آب معدنی از شاخص ترین جاذبه های آن به شمار می رود. این منطقه دارای پنج قلعه تاریخی و ثبت شده مربوط به هزاره اول پیش از میلاد بوده که شامل قلعه ضحاک، کهن دژ، جوان قلعه و قلعه حوری است. داش قلعه سی و یا همان قلعه ضحاک در 25 کیلومتری شهرستان عجب شیر، یکی از مکانهای دیدنی است که در ارتفاع 2300متری از بستر رودخانه «قلعه  چای » در دوران تاریخ کهن ایران زمین پا برجا بوده و آثار زیادی در داخل و پیرامون خود از دوران هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و عصر تمدن اسلامی به یادگار دارد. این قلعه با بیش از سه هزار سال قدمت بر فراز کوه منفرد با ناگفتنی های بسیار و حکایتهای زیاد، از مکانهای مهم و تاثیرگذار اقوام مانایی و مادها در گذشته بوده است.

تخت سلیمان یا آتشکده آذرگشنسب تکاب در آذربایجان غربی

نام محوطه تاریخی بزرگی، در نزدیکی تکاب و روستای تخت سلیمان (در گذشته نصرت‌آباد) در استان آذربایجان غربی و 45 کیلومتری شمال شرقی این شهر است. تخت سلیمان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار می‌رفت اما در سال 624 میلادی و در حمله هراکلیوس، امپراطور رومیان به ایران تخریب شد.

آبا قاخان برادر زاده هلاکو خان که به دین اسلام گرویده بود بر روی ویرانه‌های تخت سلیمان مسجدی بنا کرد که آن نیز بعدها ویران شد و تنها کاشی‌هایی با نقوش و خط برجسته از آن به جا مانده است که در حال حاضر موزه رضا عباسی نگهداری می‌شود.

سری به اردبیل،سری به بقعه شیخ جبرئیل

در نزدیکی اردبیل قریه ای به نام کلخوران است که آرامگاه پدر شیخ صفی الدین اسحاق اردبیلی در آن واقع شده و به لحاظ قدمت تاریخی خود همه ساله گردشگران بسیاری را به حضور می طلبد. مقبره شیخ امین‌الدین جبرییل از جمله بهترین نمونه مقابر گسترده معماری اسلامی ایران محسوب می‌شود که سادگی و موزون بودن اجزا آن و تزیین فوق‌العاده در سطوح داخلی این بنا، آن را در زمره شاهکارهای معماری دوره صفویه قرار داده است.

علاوه بر قبر شیخ جبرئیل در محوطه این مجموعه تاریخی قبر چند تن از شاهزادگان صفوی و همچنین قبر امامزاده حمزه که به روایتی برادر امام موسی کاظم است واقع شده است. مجموعه نفیس بقعه شیخ صفی‌الدین به نام عارف نامدار شیخ صفی‌الدین اسحاق اردبیلی جد سلاطین صفویه، در سال 735 هجری قمری به دست فرزند وی صدرالدین موسی بنا شد.

این مجموعه حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری است که از آن جمله می‌توان به عالی‌ترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچ‌بری کتیبه‌های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی (میر عماد، میر قوام الدین، محمد اسماعیل و...) منبتهای ارزنده، نقره کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی و تنگ بری و غیره اشاره کرد.

گذر از البرز،گذر از کاروانسرای شاه عباسی

کاروانسرای شاه عباسی کرج یکی از یادگارهای دوران صفوی است، مساحت کل بنا 3 هزار متر مربع و مساحت مرکزی آن 900 متر مربع است. در ورودی این بنا از ایوان شمالی باز می شود و دارای دالان هایی گنبدی شکل است، حیاط این مجموعه با سنگ فرش های زیبایی تزیین شده است و در ایام نوروز نمایشگاههای صنایع دستی در این کاروانسرا برگزار می شود.

مسجد شیخ لطف الله نگین اصفهان

در تمامی بناها و یادگارهای تاریخی اصفهان می توان هارمونی رنگ و احساس را در تک تک کاشی ها، آجرها و اجزای ساختمان مشاهده کرد و می توان تبلور هنر دست ایرانیان را در گوشه گوشه بناها به تماشا نشست در چشم اندازی که روح انسان از تماشای آن سیری پذیری نخواهد داشت.مسجد شیخ لطف الله مربوط به عهد صفوی که در ضلع شرقی میدان نقش جهان قرار دارد مزین به کاشی کاری های زیبا و آمیزه‌ای از نقش و اسلیمی است و به زنان دربار اختصاص داشته است.در گذر به اصفهان که شهری پر از بناهای دیدنی است دیدن این مسجد لطف خاص خود را دارد.

تپه‌های تاریخی ایلام در انتظار گردشگران

بخش مهمی از آثار تاریخی استان ایلام شامل تپه های تاریخی می شود که در ایام نوروز در انتظار بازدید گردشگران است. تپه علی کش در هفت کیلومتری غرب بخش موسیان در شهرستان دهلران در استان ایلام قرار دارد که در نتیجه کاوش‌های به عمل آمده در 50 سال اخیر معلوم شد که انسان در 8500 سال قبل یعنی درست در هزاره 8 قبل از میلاد، در آنجا می‌زیسته است.

مقطع تاریخ زندگی انسان در این تپه که در حوالی دهلران قرار دارد بین 8500 تا 10سال تخمین زده‌اند که دیرینه‌ای بسیار با ارزشی است.

تپه علی کش در دهه 60 میلادی کشف شد و داده‌های تاریخی زیادی از دل آن بیرون آمد که در این میان می‌توان به انواع ابزارآلات به ویژه دست سازهای صنعت کشاورزی مانند "داس"، اشاره کرد. درباره تاریخ ساخت "داس" در منطقه باستانی "تپه علی کش" که از آن به عنوان یک ابزار مهم در صنعت کشاورزی استفاده می‌شود و نخستین داس که از دل خاک تپه مذکور بیرون آمد و هم اینک در معرض دید علاقمندان تاریخ کهن ایران گذاشته شده متعلق به 8500 سال است.

قلعه خورموج در بوشهر تاریخی

قلعه خورموج که قسمتى از آن به نام قلعه محمدخان دشتى و قسمت دیگر آن به نام قلعه جلال‌خان معروف بوده در شهر خورموج قرار داد. از این بنا براى سکونت و مقاصد نظامى و دیده‌بانى استفاده مى‏شده است. شاه‌نشین‏‌ها و گوشواره‌‏ها به سبک سلجوقى بنا شده بودند. گچبرى دیوارها و درون اتاق‏ها و تزیینات اصلى قلعه بسیار جالب است و سبک بنا با بناسازى و گچبرى و طاق‌سازى کاخ اردشیر در فیروزآباد فارس همانند است.

گردشگاه های غرب تهران؛ تلفیقی از طبیعت و هنر نیاکان

در جنوب غربی تهران و در فاصله 35 کیلومتری شهر تهران، شهرستان رباط کریم با باغهای زیبای انگور واقع شده که از شمال به شهریار، از جنوب به ری، از شرق به اسلامشهر و از غرب به شهرستان ساوه می رسد. در مجموع در این شهرستان 32 اثر تاریخی شامل کاروانسراها، بقاع متبرکه، امامزادگان، تپه های باستانی، یخدان، آسیاب آبی، قلعه و ... می باشد که همگی مبین سابقه کهن این منطقه است.شهرستان رباط کریم شامل سه شهر رباط کریم، نصیر شهر و شهر جدید پرند و سه دهستان به نامهای منجیل آباد، امامزاده ابوطالب و وهن آباد است.قدمت آثار تاریخی و فرهنگی رباط کریم از هزاره سوم پیش از میلاد تا اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره معاصر است که هر یک از ابعاد مختلف باستان شناسی، تاریخی، معماری و مردم شناسی قابل توجه است. رود شور، رودخانه کرج و رودخانه فصلی سیاب، از زیبایی های طبیعت رباط کریم است که فضای منحصر به فردی را برای گردشگری پدید می آورد.

میهمانی چغاخور در چهارمحال و بختیاری

استان چهارمحال و بختیاری با دارا بودن بیش از 250 جاذبه گردشگری یکی از زیباترین استانهای کشور است که در جنوب غربی کشور بر بلندای زاگرس واقع شده است. ایام نوروز فرصت خوبی است تا از جاذبه ها و مکانهای گردشگری این استان دیدن کرده و از زیبایی های آن لذت برد. تالاب بین‌المللی و زیبای چغاخور بامساحتی حدود دو هزار و 300 هکتار در دامنه ارتفاعات برآفتاب و کلار در نزدیکی شهربلداجی واقع شده است. فضای وسیع و هوای لطیف و چشم اندازهای بدیع همراه با آواز و پرواز پرندگان مهاجر و بومی این تالاب را در ردیف یکی از کانونهای مهم جذب گردشگری در استان قرار داده است.

یک روستای تاریخی در سرزمین باب‌الرضا(ع)

خراسان شمالی در شمال شرق کشور بین دو قطب زیارتی مشهد مقدس و سیاحتی شمال کشور واقع شده؛ استانی که با داشتن نقاط گردشگری و تفریحی چشم نوازی همه ساله گردشگران پرشماری به خود جذب می کند. وستای نمونه گردشگری استاد در 22 کیلومتری جنوب شهر فاروج از نظر تقسیمات کشوری در دهستان شاه جهان در بخش مرکزی فاروج قرار دارد و وسعت آن هم حدود 45 کیلومترمربع است.

در مورد قدمت تاریخی این روستا باید گفت برخی از مورخین معتقدند که آساک که یکی از پایتخت‌های دوره اشکانیان بود همین استاد کنونی بوده و نام‌های قبلی این روستا نیز آساک و استو بوده است.

مسجد جامع روستا که مربوط به دوران تیموری بوده و همزمان با مسجد گوهرشاد مشهد ساخته شده، برج و بارویی که در بالای روستا قرار دارد و به گفته کارشناسان میراث فرهنگی مربوط به معابد قبل اسلام است و نیز آسیاب های سنگی و حمام قدیمی روستا همگی حکایت از تاریخ کهن این منطقه دارند.

علاوه بر تاریخ غنی، روستای استاد طبیعتی دیدنی نیز دارد؛ آب و هوای روستا در زمستانها سرد و در تابستان بسیار مطبوع و ملایم بوده و به دلیل جاری شدن رودخانه از وسط روستا و وجود درختان پرشمار سرو و بید و گردو در دو طرف آن، هوای پاک و مطبوعی در فضای روستا استشمام می شود.

همچنین خانه های روستا نیز آفتابگیر بوده و طوری ساخته شده اند که از نور بیشترین استفاده را ببرند؛ صبحگاهان نوری که از لا به لای شاخه های درختان به ایوان خانه تابیده می شود همراه با آوای پرندگان و صدای نی چوپانی که از دوردست شنیده می شود؛ بی گمان تجربه زیبایی است که در انتظار میهمانان و گردشگران روستای استاد است.

نژاد و تیره اهالی روستا به نژاد آریایی نسبت داده می شود و زبان آنها فارسی است، در این روستا بنایی است که امامزاده خوانده می شود؛ بقعه ای که بنا به گفته کارشناسان با وجود نوع ساختمان و شباهت زیاد به عبادتگاه های مهرپرستان، به نظر می رسد به تدریج به آرامگاه و بعد از اسلام به امام زاده معروف شده است.

خراسان میعادگاه مهمانان تسبیح گوی بهار

همه گان تا همیشه تاریخ، خراسان را با بارگاه رضوی می شناسند و زیارتی بودن مشهد و وجود بارگاه مطهر امام هشتم موجب شده تا سالانه 25 تا 30 میلیون زائر به خراسان رضوی و پایتخت معنوی سفر کنند.

مجموعه حرم مطهر امام رضا (ع) از توسعه آرامگاه امام هشتم شیعیان بدست آمده است. امام هشتم (ع) در سال 203 هجری به شهادت رسیدند. این منطقه سناباد نام داشت که در قرن دهم مشهد نام گرفت و مقدس ترین مکان مذهبی در ایران شد. اگرچه قدیمی ترین بنا حاوی کتیبه ایست که تاریخ قرن 15 هجری را نشان می دهد، اما منابع تاریخی، ساخت این بنا را به قبل از دوره سلجوقی نسبت می دهند.

اهمیت و زیبندگی شهر مشهد ارتباط مهم و مستقیمی با حرم مطهر رضوی دارد. با توجه به این نکته که این بنای معنوی و والا جزء پرارزش ترین بناهای شهر مشهد است شایسته ترین و باعظمت ترین هنر های اسلامی را در این مجموعه زیارتی می توان دید.

حرم رضوی مشهد از 4 ایوان بلند با نام‌های عباسی، طلا، شرقی، نقارخانه و ایوان غربی تشکیل شده است و شامل 5 صحن انقلاب، آزادی، امام خمینی، جمهوری اسلامی و قدس است.

حرم رضوی مشهد از بیست و چهار رواق تشکیل شده که از بین آنها می توانیم به رواق های دارالحفاظ، دارالسعاده، دارالسرور، دارالذکر و دارالعزه است.حرم رضوی مشهد با هنر های معماری، کاشی کاری، آینه کاری، مقرنس و گچبری دوره های مختلف اسلامی ساخته شده که جزء بهترین و بزرگترین بناهای اسلامی در جهان اسلام محسوب می شود.

از دیگر زیبایی های حرم رضوی مشهد می توان به مقرنس های آن که با آینه مزین شده و 3 محراب که در قرن 7 ه.ق ساخته شده و ضریح طلا که با آیات قرآن و اشعار فارسی تزیین شده است اشاره کرد.

آیات قرآن کریم و حدیث ها جلوه زیبا و ممتازی به حرم رضوی مشهد داده است. این آیات و احادیث بر روی کاشی های واقعه شده که در زمان سلجوقیان بر حرم رضوی مشهد نصب شده است.

ملاقات با تاریخ بر بلندای "فورگ" درخراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی به دلیل برخورداری از جذابیت‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعت منحصر به فرد در سطح کشور در بخش گردشگری حرف‌های زیادی برای گفتن دارد و اکثر نقاط استان را مناطق بسیار دیدنی تشکیل می ‌دهد که چشم هر بینند‌ه ‌‌ای را خیره و گردشگران مشتاق و نکته سنج را به تحسین وا می ‌دارد. و قلعه های بسیاری در این استان منتظر گردشگران است اما در میان قلعه های تاریخی خراسان جنوبی ، قلعه فورگ نه تنها یکی از زیبا ترین قلاع منطقه به شمار می رود ، بلکه در نوع خود از لحاظ جایگاه قرار گیری و ساختار معماری ، یکی از منحصربفردترین قلعه های تاریخی ایران است.

تعریف فقه حکومتی، از مسائل کلیدی و تأثیر گذار در مسئله فقه حکومتی است به گونه ای که تغییر این تعریف می تواند به راحتی موجب تغییر در مسائل، روش و نتایج مباحث مطرح شده در حیطه فقه حکومتی شود. اما ارائه تعریفی از فقه حکومتی، خود متأثر از مبانی و مباحث دیگری است که خود آن ها نیز محل اختلاف آراء فقها می باشند. یادداشت ذیل با تبیین نظرات مطرح در موضوع حکومت دینی، ارتباط آن ها را با تعاریف ارائه شده برای فقه حکومتی نشان می دهد.

تعدد تعاریف فقه حکومتی

فقه حکومتی در معنای عام و اجمالی خود عبارت است از: «بیان قواعد و قوانین شرعی حرکت و مدیریت جامعه اسلامی». اگر ما فقه را «علم به احکام امور، از طریق استنباط از ادله تفصیلیه» بدانیم، قاعدتاً فقه حکومتی نیز علمی خواهد بود که با رجوع به منابع وحیانی که همان کتاب و سنت­اند، تلاش می­ کند تا احکام الهی مسائل پیش­روی حکومت و نظام اسلامی را استخراج نماید.

اما در حال حاضر دیده می­ شود که تلقی­ های متفاوت و بعضاً متضادی از فقه حکومتی پدید آمده که هر یک، توسط یک یا چند اندیشمند و فقیه این عرصه پی­گیری می­ شود و این در حالی است که این صاحب­ اندیشان از رویکردهای رقیب بی اطلاع بوده و یا مواجهه­ ی جدی بین ایشان صورت نگرفته است. به عنوان مثال برخی فقه حکومتی را فقه بررسی مسائل مبتلابه حکومت می­ دانند که بخشی از فقه را تشکیل می­ دهد و شامل مسائل مستحدثه ای مانند بیمه و سرقفلی می­ شود.[1] در این تلقی، فقه حکومتی، بخشی از فقه خواهد بود که مربوط به اداره جامعه است و اختلاف آن با فقه غیر حکومتی به خاطر اختلاف مسائل است.[2] برخی دیگر فقه حکومتی را فقهی می­ داند که احکام را ناظر به وجود حکومت استنباط می ­کند.[3]

برخی دیگر فقه حکومتی را وصفی فراگیر و محیط برای تمامی بخش ها و ابواب فقه (عبادی، اجتماعی، فردی و..) می­ دانند[4] که در برابر رویکرد فردی نسبت به مسائل فقهی قرار دارد[5] برخی دیگر حتی تعریف اخیر از فقه حکومتی را ناقص برشمرده اند و تاکید کرده اند که تعریف فقه حکومتی می ­بایست حتماً ناظر به ساحت اجرا نیز باشد.[6] علاوه بر این برخی دیگر فقه حکومتی را فقه استنباط «نظامات اجتماعی» مانند نظام اقتصادی، نظام سیاسی، نظام فرهنگی از منابع دینی دانسته اند که تفاوت جدی با رویکرد استنباط احکام مفرده دارد.[7]

برخی دیگر نیز تلقی «فقه نظامات» از فقه حکومتی را ناکافی دانسته و توجه به قید «مدیریت و سرپرستی» را در تعریف فقه حکومتی لازم می­ داند. در این تعریف فقه حکومتی عبارتست از «فقهی که متکفل بیان احکام و قواعد سرپرستی و مدیریت نظامات اجتماعی» است و به تعبیر دیگر رسالت محوری آن، «بیان احکام نظام ولایت و تولی اجتماعی» می­ باشد.[8]  [9]

وابستگی تعریف «فقه حکومتی» به تلقی از «حکومت دینی»

وقتی سخن از فقه حکومتی به میان می ­آید، تلقی از مقوله «دین» و مقوله «حکومت» نقش به سزایی را ایفا می­ کند. از یک طرف «حکومت»، موضوعی است که لازم است حکم آن شناسایی شود و قوانین شرع در خصوص کیفیت عمل آن استنباط گردد و از طرف دیگر، خداوند متعال به واسطه اولیای معصوم خود، برنامه­ ی سعادت و هدایت بشر را در قالب دینِ منزَل بیان داشته و وظایف انسان­ ها در هر موردی را تشریح کرده است.

در این میان علمی که طریق ارتباط ما با منابع دین است و دسترسی ما به آمـوزه­ های وحیانی را میسـور می ­سازد، «علم فقه» است. بر این اساس، رسالت اصلی علم فقه حکومتی، «شناسایی قوانین هدایت و قواعد دینی در خصوص حکومت» است. به تعبیر دیگر آنچه که فقه حکومتی تبیین می ­نماید، در حقیقت نقش و تکلیف حکومت در فرآیند هدایت الهی است.

از این رو می ­توان ادعا کرد که مهمترین مهره در تعریف صحیح «فقه حکومتی»، «چیستی حکومت دینی» است، چرا که فقه حکومتی در واقع، نظام کارشناسی حکومت دینی است و می­ بایست پاسخگوی نیازمندی های حکومت دینی از منابع وحیانی باشد و لذا اختلاف تلقی از حکومت دینی، موجب می­ شود که تصویرهای متعدد و مختلفی از فقه حکومتی شکل گیرد.

سه تصویر از «حکومت دینی»، در میان فقهای شیعه

با مروری بر متون دینی برجا مانده از گذشتگان، مشخص می­ گردد که مفهوم «حکومت» در اندیشه­ های علمای گذشته از موضوعات غیر مستنبطه محسوب می­ گردیده است و لذا تا جایی که تتبع انجام شده اجازه می­ دهد، می ­توان ادعا کرد که «تعریف از حکومت» یا به عرف عام و یا به عرف خاص غیر فقهی ارجاع داده شده است. در بحث «فقه»، که علم اصلی مد نظر این تحقیق است، به نظر می­ رسد که لااقل سه تصویر از «حکومت دینی» وجود دارد که هر یک از آنها مستدعی تصویر خاصی از «فقه حکومتی» است.

تصویر اول: حکومت دینی، حکومت متکفل امور حسبه

وقتی بحث بر سر دایره اختیارات فقیه می­ شود، در دو حوزه «إفتاء» و «قضاء» تقریباً  اختلافی به چشم نمی­ خورد و قاطبه فقهای شیعه، در این دو حوزه، فقیه را مأذون از ناحیه امام معصوم(علیه السلام) می­ دانند، لذا بحث اصلی بر سر حوزه «إمارت» و یا به تعبیر شیخ انصاری، حوزه «ولایت» است که عبارت می باشد از «التصرّف فی الأموال و الأنفس.»

در این حوزه نیز بسیاری از قدمای از فقهای شیعه مانند شیخ مفید[10]، شیخ طوسی[11]، سلار دیلمی[12]، ابی ادریس حلی[13]، علامه حلی[14] «نیابت عامه فقیه از امام معصوم علیه السلام» را پذیرفته­ اند تا جایی که فقیهی مانند صاحب جواهر می ­گوید: «فمن الغریب وسوسة بعض الناس فی ذلک، بل کأنّه ما ذاق من طعم الفقه شیئاً ولا فهم من لحن قولهم و رموزهم أمراً.»[15]؛ جای بسی شگفتی است که برخی از مردم، در مسأله ولایت فقیه تردید دارند، و حکایت از آن دارد که طعم فقاهت را نچشیده و از رموز سخنان معصومین سر در نیاورده ‏اند.

کسانی نیز که مشهور است «نیابت عامه فقیه از امام معصوم(علیه السلام) را ثابت نمی ­دانند، همگی در «امور حسبه» و «اجرای احکام انتظامی اسلام» قائل به جواز تصرف فقیه هستند و برپایی این امور را از وظایف فقهای شیعه می­ دانند. بنابراین بعضی از فقهاء که در ادلّه لفظیِ دال بر ولایت فقیه از نظر سند یا دلالت تشکیک نموده ­اند و قائل به «منصب بودن ولایت برای فقیه» در این امور نشده اند، تصدی آن امور را از باب حسبه، وظیفه فقهاء جامع الشرایط دانسته اند.[16]

بر این اساس یکی از مجراهایی که در تصور «دامنه اختیارات فقیه و حکومت اسلامی» دخیل است، «درک از امور حسبه» است. امور حسبه در اصطلاح فقهای شیعه عبارت است از یکسری کارهایی در جامعه اسلامی که می­ دانیم شارع مقدس راضی به ترک و اهمال آنها نیست، زیرا نظام دینی و معیشتی مردم متوقف بر آنها است، همانند اجرای حدود شرعی، سرپرستی ایتام و مجانین، نگهداری اموال غائبین، ایجاد نظم و حفاظت از مصالح همگانی، تصدی اوقاف عامه و امثال آن. [17]

در این شیوه مجموعه­ ای از اموری که در راستای اهداف متعالی اسلام بوده و از نظرگاه عقلایی نیازمند مقدورات حکومتی و سیاسی می­ باشند، در دائره وظایف حاکم اسلامی و یا حکومت اسلامی قرار می­ گیرد. این امور در ادبیات فقهی به «الامور العامه المطلوبه للسطان» و یا «مطلق الامور التی لابد من الرجوع فیها عرفاً و عقلاً أو شرعاً الی الرئیس» یاد می ­شود. از جمله این وظایف می­ توان به موارد زیر اشاره کرد:

1ـ انجام امور ضروری جامعه که هیچ فرد یا گروه خاصی تعهدی برای انجام آن ندارد.

 مانند رسیدن به وضع زندگی کودکان بی­ سرپرست، رسدگی به وضع زندگی افراد بی­ پناه و درمانده که به دلایل مختلف عاجز از اداره زندگی خود می ­باشند؛ همچنین خدمات عمومی مانند راه سازی، احداث پل، ایجاد درمانگاه و بیمارستان، و همچنین حراست از اموال عمومی از قبیل مراتع، جنگلها و منابع زیرزمینی و معادن و غیره.

2ـ هماهنگ­سازی و جهت ­دهی فعالیت های اقتصادی

تامین معاش و تهیه رفاه معقول به عهده ­ی هر حکومتی است و هر حاکمیتی می­ بایست خود را موظف بداند تا با اتخاذ تدابیر لازم رتق و فتق حوائج ضروری مردم خود را تامین نماید.

3ـ نظم و امنیت

بی ­تردید سامان یافتن زندگی اجتماعی، بودن نظم و امنیت غیرممکن است. از این رو هیچ ملتی بودن حکومت و امنیت نمی­ تواند آرزوی برآورده شدن آرمان های خود را داشته باشد.

4ـ دفاع و مقاومت

علاوه بر امنیت داخلی و لزوم حاکمیت قانون، ضروری  است که حکومت هر بلادی وظیفه حراست از مال و جان رعایای خود را در برابر تجاوزها و تعدی­ های عوامل خارجی به عهده بگیرد و در صورت برافروخته شدن آتش جنگ، به تهیه بودجه دفاعی، تدارک سازو برگ جنگی، فراخوان و سازماندهی نیروهای توانمند درونی و تجهیز و تدبیر آنها اقدام نماید.

موارد فوق و سایر مواردی که ممکن است برشمرده شود، اموری است که ضرورت یک حکومت و همچنین حداقل وظایف آن را مشخص می ­کند.[18]

البته امور حسبیه به طور عام منحصر در موارد فوق نیست و در نگاهی برخی از فقها حتی شامل خود «اداره کردن کشور و تشکیل حکومت» هم می­ شود. به عنوان مثال مرحوم حضرت آیت الله میرزا جواد تبریزی می­ فرماید: «چیزی که به آن قائل هستیم ولایت (فقیه) است بر امور حسبیه در چارچوب گسترده آن. و آن هر چیزی است که مطلوب بودنش نزد شارع دانسته شود، در حالیکه مکلف مخصوصی برای آن تعیین نکرده باشد. از جمله امور حسبیه بلکه مهمترین آنها اداره کردن نظام کشور و آماده ساختن لوازم و نیروهای مورد نیاز برای دفاع از آن است، چرا که این ولایت برای فقیه جامع الشرائط ثابت است». [19]

تصویر دوم: حکومت دینی، مجری قوانین ثابت شرعی

از دیگر مجراهایی که در تکوّن تصویر از «حکومت دینی» در نزد فقهای شیعه مؤثر بوده، بخشی از شریعت و احکام اسلام است که تحقق آنها بدون وجود حاکمی فقیه و عادل امکان پذیر نخواهد بود. استدلال اساسی در این ناحیه این است که در «شریعت اسلام» قوانینی وجود دارد که تحقق آنها جزو در سایه تحقق حکومتی اسلامی و دینی امکان پذیر نیست. لذا لازم است حکومتی دینی برپا شود تا در مقام اجرا بدان ها پایبند باشد و در عمل از آنها تخطی نکند. بر این اساس، اسلامیت حکومت، در گروِ حرکت حاکمیت در چارچوب این قوانین و عدم تجاوز از این دستورات است.

در این شیوه، یکی از رایج­ ترین تصویرهایی از محدوده­ ی اختیارات حکومت دینی ارائه شده، مبتنی بر «قوانین ثابت و متغیر» است. بر اساس این دیدگاه گفته می­شود:

«با مراجعه به دو متن اصلی دین ـ کتاب و سنت ـ معلوم می ­شود احکام کلی شریعت قوانینی ثابت و دائمی است و تغییر در آنها راه ندارد مگر با عروض عناوین ثانوی که مستلزم حکم ثانوی موقت است. لذا وظیفه­ ی حکومت اسلامی- چنان که از لفظ ولیّ و ولایت فهمیده می­ شود- فقط اجرای این قوانین ثابت است و خود حق قانونگذاری در این حوزه را ندارد، امام در مقام اجرای احکام شریعت یا برای ادارة امور جامعه حق دارد در محدوده ی احکام ثابت شریعت و براساس آن‌ها، مقررات لازم را وضع کند که این مقررات مجموعه ­ی قوانین متغیر را تشکیل می‌دهد.»[20]

در این دیدگاه اجرای احکام کلی و ثابت شریعت، وظیفه حکومت اسلامی بوده و چنین حکومتی می ­بایست لوازم اجرایی شدن قوانین ثابت را با توجه به شرایط خاص هر زمان تشخیص دهد و قوانین متغیر ضروری را وضع نماید. به عنوان مثال دستور به جمع آوری خمس و یا زکات، مبارزه با احتکار و گران فروشی، نظارت بر انفال و غنایم جنگی، دستور به جهاد دفاعی و یا ابتدایی، و یا مسائل مربوط به قضاء، رفع خصومت، مجازات خاطیان، احکام قصاص و اجرای حدود اسلامی همه از قوانین ثابتی هستند که حکومت دینی بعد از تعیین مصداق می­ بایست برای تحقق آنها اقدام نماید.

طرح مجری بودن حکومت نسبت به احکام شریعت، دو پیامد مهم به دنبال دارد؛ یکی «تعیین حدود و ثغور اختیارات حکومت اسلامی» و دیگری «ماهیت وظایف (یا حداقل برخی از وظایف) حکومت اسلامی».

در پیامد اول مشخص می­ شود که حکومت در چه ناحیه­ هایی بسط ید دارد و در چه ناحیه­ هایی حق ورود ندارد. در این خصوص دو نکته قابل طرح است:

نکته اول اینکه از قدر متیقن ­های دامنه اختیارات حاکم اسلامی، «حوزه مباحات شرعی» و «ساحت اجرای احکام» است. شهید صدر به حوزه مباحات شرعی، «منطقه الفراغ» می ­گوید. منطقه الفراغ، محدوده ­ای از احکام شرعی است که خداوند متعال در آن حوزه، احکام الزامیه ­ای را جعل نکرده است. در این ناحیه، حاکم اسلامی می ­تواند با توجه به اهداف کلان اسلام و رعایت مصالح جامعه اسلامی به جعل قوانین مناسب اقدام نماید.[21] از دیگر عرصه­ های اختیارات حاکم اسلامی این است که می ­تواند در مقام اجرا و امتثال قوانین ثابت اسلام اقدام به تصویب قوانین و ضوابط مناسب نماید که چنین قوانینی نیز لازم التبعیه است.

نکته دوم این است که در چه شرایطی امکان دارد که حکومت اسلامی از احکام اولیه اسلام تخطی کند؟ در جواب این سؤال گفته شده که حکم حکومتی فقیه در تعیین مصادیق عناوین ثانویه شرعی لازم الاجراست. توضیح اینکه در برخی موارد به ویژه در مسائل سیاسی و اجتماعی حکمی که از سوی فقیه صادر می‌شود به دلیل تشخیص یک عنوان ثانوی است که عروض این عنوان موجب دگرگونی حکم اولیه­ ی شرعی می‌گردد. در تکالیف فردی، تشخیص وجود عناوین ثانویه به عهده­ ی فرد مکلف و در مسائل عمومی بر عهده­ ی فقیه حاکم است. بنابراین بنا به عنوانی از عناوین ثانویه فقیه می‌تواند حکم به وجوب امر مباح یا حرمت آن بدهد یا از انجام واجب منع کند.[22] امام خمینی(ره) حکم تحریم استعمال تنباکوی میرزای شیرازی(ره) و همچنین حکم جهاد میرزا محمدتقی شیرازی را از این نوع می­ داند.[23]

پیامد دوم این دیدگاه این است که «ماهیت وظایف حکومت اسلامی» در چارچوب قوانین ثابت شریعت تعریف می­ شود و حکومت یکی از مهمترین وظایفش اجرای این احکام می­ گردد. لذا حکومت اسلامی موظف است قوانین ثابت اسلام را اجراء کند و زمینه ­ی امتثال احکام الهی را در مقام عمل فراهم آورد و در صورت نیاز و در راستای احکام ثابت، به قانون­گذاری و ساختارسازی بپردازد. پر واضح است که پذیرش قوانین ثابت اسلام به عنوان چارچوب­های رفتار حکومت اسلامی و معرفی این احکام به بخشی از عنوان مقاصد حکومت اسلامی، چه تأثیر شگرفی در تحدید و تعیین ماهیت حکومت اسلامی دارد.

تصویر سوم: حکومت دینی، متکفل تحقق اهداف دین از طریق احکام شرعی

از عوامل بسیار مؤثر دیگر در شکل گیری تصویر از «ماهیت و دامنه حکومت دینی»، مبحث «دامنه اختیارات قابل نیابت امام معصوم(علیه السلام)» است. همانطور که گفته شد در نظر قاطبه فقهای شیعه، «نیابت عام فقیه از امام معصوم علیه السلام» پذیرفته شده است. از طرفی وقتی صحبت از «نیابت» به میان می ­آید، بی ­تردید «دامنه اختیارات فرد نائب» تابعی از «دامنه اختیارات فرد منوب­ عنه» خواهد بود. از این‏رو، فقیه هرگز اختیاراتى فراتر از امام معصوم که نیابت او را به عهده دارد، نمى‏ تواند داشته باشد. بر این اساس، تبیین محدوده ولایت امامان معصوم علیهم السلام، بر ترسیم چارچوب ولایت نایبان آنان، تاثیر مى‏ گذارد و هر موردى که از شمول ولایت اصل (امام معصوم علیه السلام)، خارج باشد، تحت ولایت فرع (ولایت فقیه) قرار نمى‏ گیرد.

البته عوامل متعددی مانند تخصیص نیابت در مواردی خاص می­ تواند دائره نیابت نایب را ضیق­ تر کند، ولی مسلماً دایره نیابت او نمی­ تواند فراتر از دایره اختیارات امام معصوم (منوب عنه) قرار گیرد. بر این اساس تصویر دامنه اختیارات ولایت فقیه، ربط وثیقی به تحلیل «جایگاه و نقش ائمه هدی علیهم السلام» در هدایت جامعه پیدا می کند. اگر کسی قائل شود که نقش معصومین علیهم السلام صرفاً قیام در مقام إفتاء، قضاء و عهده ­گیری امور حسبه و اجرای احکام انتظامی و اجتماعی شریعت اسلام است، قاعدتاً برای فقیه نیز وظایفی از این دست بر خواهد شمارد و فقیه را صرفاً مجری احکام اسلام خواهد دانست، ولی اگر کسی ـ مانند حضرت امام خمینی ره ـ دایره اختیارات و رسالت معصومین علیهم السلام را بسیار وسیع ­تر دید و  تحقق توحید و  مبارزه با شرک و نفاق را رسالت اصلی انبیاء و اوصیاء دانست و تحقق احکام اسلام را فرع رسالت آن بزرگواران قلمداد نمود، بی­ تردید سطح و مقیاس اختیاراتی که برای فقیه قائل خواهد شد، متفاوت خواهد بود.

امام خمینی(ره) معتقد است: «الإسلام‏ هو الحکومة بشؤونها، و الأحکام قوانین الإسلام، و هی شأن من شؤونها، بل الأحکام مطلوبات بالعرض، و أُمور آلیّة لإجرائها و بسط العدالة».[24]

معنای این حرف این است که حقیقت اسلام، همان حکومت با تمامی شئون آن است. حکومت، جامع همه شئون اسلام است و احکام، بخشی از اسلام هستند (و هی شأن من شؤونها) و به تعبیری شاید بتوان گفت که احکام، قوانین اجرایی اسلام هستند. هدف اسلام، تحقق عدالت و جاری شدن عدالت در همه زوایای زندگی است و مطلوبیت احکام به خاطر این است که طریق تحقق عدالت ­اند و الا خود این احکام اجتماعی، مطلوبیت بالذات ندارند. این عبارت، یک بیان کلیدی است که کلیت نظریه حضرت امام (ره) در باب حکومت و احکام را نشان می­ دهد. امام خمینی(ره) حکومت را اصل و احکام را فرع و از شئون حکومت می­ دانند؛ یعنی آن را نه مقصد اصلی حکومت، بلکه مقصد بالعرض می­ دانند.

از این رو می فرماید: «آشنایى به روش برخورد با حیله‏ ها و تزویرهاى فرهنگ حاکم بر جهان، داشتن بصیرت و دید اقتصادى، اطلاع از کیفیت برخورد با اقتصاد حاکم بر جهان، شناخت سیاست ها و حتى سیاسیون و فرمول هاى دیکته ‏شده آنان و درک موقعیت و نقاط قوّت و ضعف دو قطب سرمایه دارى و کمونیزم که در حقیقت استراتژى حکومت بر جهان را ترسیم مى ‏کنند، از ویژگی هاى یک مجتهد جامع است. یک مجتهد باید زیرکى و هوش و فراست هدایت یک جامعه بزرگ اسلامى و حتى غیر اسلامى را داشته باشد و علاوه بر خلوص و تقوا و زهدى که در خور شأن مجتهد است واقعاً مدیر و مدبر باشد. حکومت در نظر مجتهد واقعى‏ فلسفه عملى تمامى فقه در تمامى زوایاى زندگى بشریت است، حکومت نشان دهنده جنبه عملى فقه در برخورد با تمامى معضلات اجتماعى و سیاسى و نظامى و فرهنگى است، فقه، تئورى واقعى و کامل اداره انسان از گهواره تا گور است.»[25]

نتیجه گیری

از آنچه گفته شد می ­توان نتیجه گرفت که درک از «حکومت دینی» با دو مؤلفه «درک از حکومت» و «درک از رسالت اولیاء معصوم علیهم السلام»، مقوم اساسی در تعریف «فقه حکومتی» است، لذا  باید پاسخ داده شود که «حکومت چیست؟» بی­ تردید تصویر از حکومت ها در طول تاریخ دست خوش تغییر شده است. در حال حاضر «حکومت های سنتی» که در عمدتاً در قالب «سلطان ـ رعیت» تحقق یافته اند، جای خود را به «حکومت های مدرن» داده­ اند و تئوری­ های متعدد «دولت ـ ملت» جایگزین نگاه سنتی شده است. آیا این تغییر ساختار حکومت ها تأثیری در «طرح و ایده حکومت دینی» گذاشته و یا باید بگذارد؟ آیا ما می­ توانیم با «حکومت­ های سنتی و بسیط گذشته» اهداف متعالی اسلام را محقق کنیم؟ آیا لازم است تا ما نیز متأثر و منفعل از ساختار حکومت های مدرن، چنین ساختارهایی را عقلایی و دستاورد عمومی جامعه بشری بدانیم و امضای شارع را پای آن آورده، درصدد بنا کردن چیزی شبیه این ساختارها باشیم؟ و یا اینکه در مواجهه با هجمه همه جانبه ­ی اندیشه سکولار در قالب دولت های مدرن، باید طرح جدیدی از «حکومت اسلامی» را پی ­ریزی کرد؛ که در عین عدم انفعال از اندیشه­ های مدرن، توانایی تحقق عبودیت خدای متعال در عالم و ظرفیت مقابله با إقامه ­ی باطلِ دولت ­های مدرن را داشته باشد؟

و همچنین باید پاسخ داده «نقش دین در ساماندهی امور دنیایی حیات بشر» تا به کجاست؟ آیا دین مجموعه­ ای از احکام است که مبتنی بر مصالحی اخروی جعل شده است که ضرورتاً باید اجرا شود و در کنار آن، اموری اجتماعی وجود دارد که مورد رضایت شارع است (امور حسبه) که این امور نیز نباید تعطیل شود و فقیه می ­بایست، به تحقق آن اقدام نماید؟ یعنی آیا اسلامیت یک حکومت، صرفاً به تحقق احکام ثابت شرعی و امور حسبه تمام می ­شود و یا اینکه احکام فقهی موجود بخشی از دین است و دین، ظاهر و باطنی دارد که حکومت بیش از ظاهر دین، متکفل إقامه باطن دین است و موظف است که تحقق باطن دین را از طریق ظاهر دین دنبال کند و در عین حال، لایه ظاهری آن نیز بیش از «فقهِ رفتار» است و شامل «حوزه ­های اخلاق و اعتقادات» نیز می­ شود و علاوه­ بر این ها، همانطور که دین، هدایت فرد را در تمام شئون بر عهده گرفته، هدایت جامعه را نیز بر عهده گرفته است و هدایت جامعه دینی، غیر از هدایت فرد مؤمن است؟

پی نوشت ها:

[1] ـ سید احمد خاتمی، گفتگو با خبرگزاری قرآنی ایکنا، اسفند 1390

[2] ـ مصباح یزدی، محمدتقی، همایش " ظرفیت‌های فقه جواهری در قلمرو فقه حکومتی " چهارم خردادماه سال 1391

http://isna.ir/fa/news/91030503146

[3] ـ احمد عابدی، مصاحبه با پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه ای

http://farsi.khamenei.ir/others-dialog?id=21644

[4] ـ  مهدی مهریزی، فقه حکومتی، نقد و نظر، سال سوم، شماره چهارم، ص146-147

[5] ـ محمود رجبی، فقه حکومتی سراسر فقه را در بر می گیرد (مصاحبه)، سایت بولتن نیوز، 22شهریور1391

http://www.ijtihad.ir

[6] ـ علیدوست، ابوالقاسم، چهارگام برای پویایی فقه حکومتی، پایگاه اینترنتی فقه حکومتی

http://farsi.khamenei.ir/others-dialog?id=18099

[7] ـ ر. ک صدر،محمدباقر، الإسلام یقود الحیاة(موسوعة الشهید الصدر ج 5)، ص 61  و اراکی، محسن، از فقه تاقچه‌ای تا فقه اجتماعی و حکومتی، مصاحبه با سایت رسانیوز،

http://www.rasanews.ir/NSite/FullStory/News/?Id=112440

[8] ـ ر.ک حسینی الهاشمی، سید منیرالدین، چرا علمای پیشین به احکام حکومتی نپرداخته اند؟

 http://www.isaq.ir/vdcebp8xijh8w.9bj.html

و میرباقری، سیدمحمد مهدی، فقه حکومتی، بیانگر احکام نظام ولایت و تولی اجتماعی،

http://isaq.ir/vdchtqnkd23nx.ft2.html

[9] ـ برای مطالعه بیشتر درباره طبقه بندی رویکردهای مختلف در تعریف فقه حکومتی و همچنین مدل مفهومی فقه حکومتی ر. ک طرح تفصیلی فقه حکومتی، دفتر فرهنگستان علوم اسلامی، گروه پژوهشی فقه حکومتی و روش تفقه، 1392

[10] ـ.المقنعه، ص 810  به نقل از درآمدی بر اندیشه سیاسی اسلامی، (مجموعه مقالات)، انتشارات بین المللی الهُدی، ص 196

[11] ـ النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، ص 300.

[12] ـ سلار بن عبدالعزیز، المراسم العلویه، ص 263و 264 به نقل از پیشینه ولایت فقیه، محمد محمدی اشتهاردی، مجله پاسدار اسلام، بهمن 1377، شماره 206

[13] ـ السرائر، قم، ناشر الاسلامی، ج 3، ص 537; پیشینه تاریخی ولایت فقیه، ص 26

[14] ـ ر. ک معرفت، محمد هادی، ولایت فقیه ، ص 3

[15] ـ جواهر الکلام، ج21، ص 328

نویسنده: حجت الاسلام علی محمدی از پژوهشگران فرهنگستان علوم اسلامی قم

 پژوهشگران در مرکز علوم و فنون لیزر توانستند دستگاه لیزر فرکشنال cO2  را از مرحله طراحی تا ساخت پیش ببرند و گامی در جهت بومی سازی تجهیزات لیزری در حوزه پزشکی بردارند.

استفاده از این لیزر می‌تواند در جهت جوانسازی پوست باشد و همچنین باعث می‌شود قوام پوست بهتر شده و چروک‌های ریز آن نیز از بین برود و چروک‌های عمیق کمتر شوند. 

این دستگاه کاربردهای درمانی زیادی دارد به طوریکه می تواند منافذ باز پوست و سفت شدگی آن را درمان کند. همچنین پوست را جوان و هموار می سازد. برای بهبود منافذ باز پوست نیز، این لیزر مناسب است. منافذ پوست که در اثر افزایش سن و چربی پوست، در نواحی گونه‌ها، پیشانی، بین دو ابرو و چانه‌ها بیشتر ایجاد می‌شوند، توسط این لیزر به صورت قابل ملاحظه‌ای بهبود می‌یابند.

لیزر فرکشنال cO2  باریکه لیزر را به صورت پرتوهایی میکرونی در فواصل منظم به وضع درمان اعمال می کند. ستون های میکرونی ablative الگوهایی را برای پوست ایجاد کرده  که ضمن سوزاندن عمقی نقاطی در موضع درمان، اپیدرم(سطحی ترین لایه پوست) را در فواصل  ستون های میکرونی دست نخورده  باقی گذاشته  و عوارض احتمالی سوزاندن اپیدرم را  به حداقل ممکن کاهش می دهد.

در لیزر فرکشنال cO2  اشعه های میکرونی لیزر به لایه های مختلف درم رسیده و با ایجاد اثر حرارتی، باعث بازسازی کلاژن ها(فراوانترین پروتئین بدن محسوب می شود) و ایجاد کلاژن جدید از طریق تحریک فیبرو بلاست ها می شود.

از لیزر فرکشنال cO2  برای بهبود  جای جوش یا اسکار( آکنه‌ها) می‌توان استفاده کرد که می تواند جای جوش را پاکسازی کند. در نواحی اسکار، ستون‌هایی از سلول‌های ناحیه اسکار از بین می‌رود و ستون‌های جدید ایجاد و عمق اسکار کمتر می‌شوند. این دستگاه  قابلیت از بین بردن جای سوختگی ها را دارد که علاوه بر کمرنگ سازی ناحیه سوختگی، آن ناحیه را قوام می بخشد.

همچنین  این دستگاه در از بین بردن چروک های صورت و افتادگی پوست تاثیر دارد و برای افرادی که پس از لاغری و یا به مرور زمان پوستشان شل شده است تاثیر به سزایی دارد. استفاده از این لیزر در نواحی استریا ( ترک‌های شکم و ران ) تا حدود زیادی در از بین بردن آنها تاثیر دارد. چروک‌های زیرچشم که در اثر بوتاکس از بین نمی‌روند و دقیقاً زیر پلک هستند، با این لیزر بهبود پیدا می کنند. 

این دستگاه پس از آزمایشاتی در مرکز علوم و فنون لیزر ایران ساخته شده است که هم اکنون نمونه نهایی آن جهت درمان به کار می رود.